In Costa Rica is een gelijkwaardig huwelijk niet voor iedereen weggelegd
Het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens deed in 2018 een belangrijke uitspraak voor alle landen die bij het Hof zijn aangesloten: het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht moet mogelijk worden en de genderidentiteit van transgender personen moet erkend worden. In Costa Rica kunnen mensen van hetzelfde geslacht nu met elkaar trouwen, maar er is nog een lange weg te gaan voordat de transgender personen hun rechten volledig kunnen uitoefenen.
“De zaak is een paar jaar geleden aangedragen bij het Inter-Amerikaanse Hof door Ana Helena Chacón, destijds vicepresident van Costa Rica, om de rechten van de LHBTIQ+-gemeenschap te valideren”, vertelt Jean Matarrita, coördinator van Síwo Alâr Hombres Trans Costa Rica – een organisatie voor transgender en transmannelijke mannen.
In navolging op de uitspraak van het Hof werd in Costa Rica het homohuwelijk ingevoerd en daarnaast de mogelijkheid voor transgender personen om hun naam te veranderen, een strijd waar Hivos een bijdrage aan heeft geleverd. Sindsdien maken we ons sterk voor de opvolging van de uitspraak in verschillende landen die aangesloten zijn bij het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens.
De procedure voor naamswijziging is eenvoudig: de persoon in kwestie moet verschijnen voor de burgerlijke stand, een aanvraagformulier invullen en die ondertekenen met toestemming. Ongeveer een maand later wordt de naamswijziging bevestigd en kan er een nieuwe identiteitskaart aangevraagd worden. Deze procedure is gratis toegankelijk voor alle meerderjarige inwoners van Costa Rica en er zijn geen bewijsstukken, zoals medische of psychologische diagnoses, voor nodig.
Geen volledige erkenning
Dit proces voelt echter niet als compleet, legt Zach Sánchez van Síwo Alâr Hombres Trans Costa Rica uit. “Het probleem is dat alleen de naamswijziging erkend wordt, maar niet de volledige genderidentiteit. Het voelt alsof je half gelijk krijgt.” Ook in de bevestiging en documenten die door de burgerlijke stand worden afgegeven, wordt benadrukt dat de naamswijziging geen erkenning betekent van het gender waarmee de persoon zichzelf identificeert.
In de praktijk betekent dit dat een trans man een mannelijke naam op zijn identiteitsbewijs kan hebben, maar dat op het document staat dat zijn geslacht ‘vrouw’ is. Voor Jean en Zacht, maar ook voor andere transgender personen, is dit onacceptabel. Zij zijn het niet eens met slechts een gedeeltelijke erkenning van hun identiteit.
“Het hebben van een identiteitskaart met de juiste naam kan helpen tegen discriminatie, omdat het daarmee onmogelijk wordt om ons bij een andere naam te noemen of als vrouwelijk aan te spreken.” Maar, leggen ze uit, als hun gender niet erkend wordt, krijgen ze te maken met andere problemen. “Bijvoorbeeld dat onze identiteit in twijfel wordt getrokken, dat we openlijk worden benoemd als transgender of dat we continu worden gevraagd of er een systeemfout is in de documenten.”
“De gevolgen van de uitspraak voelen dubbel; het maakt opnieuw pijnlijk duidelijk dat onze belangen minder zwaar wegen voor de staat. Aan de andere kant heb ik nu eindelijk de kans om mijn naam te veranderen, waardoor ik al enkele documenten heb kunnen aanpassen die mij daardoor verder hebben geholpen.”
Meer aandacht voor het huwelijk
Ondanks de uitspraak van Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens, wordt er volgens Jean veel meer gewicht gegeven aan het homohuwelijk dan aan erkenning van de transgender gemeenschap. “Homo’s en lesbiennes staan centraal, transgender personen worden buiten beschouwing gelaten. Het voelt alsof mijn identiteit minder belangrijk of zelfs onzichtbaar is voor de staat.”
Zach’s vriendin Monica vertelt dat ze erg blij was over de goedkeuring van het homohuwelijk, maar dat ze teleurgesteld was toen ze begreep dat als zij en Zach zouden trouwen, hun partnerschap geregistreerd zal worden als een verbintenis tussen twee lesbische vrouwen. Zach is wettelijk gezien een vrouw, en geen man in de ogen van de burgerlijke stand.
“Iedereen kan nu trouwen in Costa Rica, maar onze genderidentiteit wordt niet erkend. Het is niet eerlijk dat we voorwaarden moeten accepteren om rechten te hebben. Mensenrechten mogen nooit een beperking betekenen, en dat zijn ze nu wel voor transgender personen”, zegt Jean.
Nog geen gelijk huwelijk voor iedereen
Zach en Monica zijn blij met de invoering van het homohuwelijk, maar wijzen erop dat dit niet een “gelijk” huwelijk kan worden genoemd als het niet voor alle mensen dezelfde voorwaarden heeft.
Ze hameren erop dat Costa Rica volledige erkenning van genderidentiteit moet garanderen. “Dit is de belangrijkste en meest urgente vereiste die transgender personen in ons land hebben.” Jean legt uit: “De gevolgen van de uitspraak voelen dubbel; het maakt opnieuw pijnlijk duidelijk dat onze belangen minder zwaar wegen voor de staat. Aan de andere kant heb ik nu eindelijk de kans om mijn naam te veranderen, waardoor ik al enkele documenten heb kunnen aanpassen die mij daardoor verder hebben geholpen.”
Een voorbeeld voor andere landen
Volgens Zach en Mónica maakt het opvolgen aan de uitspraak van het Inter-Amerikaanse Hof Costa Rica tot een voorbeeld op het gebied van mensenrechten vergeleken bij landen in de regio. Dat zou wel eens de weg kunnen openen voor andere Midden-Amerikaanse landen om te durven vechten voor de rechten van álle mensen.
Volgens de gegevens van het Hoge Verkiezingsgerechtshof zijn er inmiddels ongeveer zeshonderd verzoeken voor een naamswijziging ingediend waarvan 92 procent is verwerkt en goedgekeurd. Er zijn 167 verzoeken voor een huwelijksverklaring tussen personen van hetzelfde geslacht ingediend, waarvan 67 procent is geregistreerd en de rest nog beoordeeld moet worden. Maar hoe zit het met de toegang tot een gelijk huwelijk voor transgender personen?
Over Libre de Ser
Libre de Ser (“vrij om jezelf te zijn”) is een project van Hivos dat bijdraagt aan het waarborgen van een veilig leven en de integriteit van LHBTIQ+ mensen door het gebruik van data over geweld en het creëren van nieuwe verhalen en communicatiestrategieën die haatzaaiende uitlatingen tegengaan. Het programma wordt mogelijk gemaakt met steun van de Nederlandse Ambassades in Midden-Amerika.
